EAEko biztanle guztiek ozonoz kutsatutako airea arnastu dute uda bero berri batean

7 months ago 27

Ecologistas en Acción taldearen ozono-kutsadurari buruzko urteko txostenak egiaztatzen duenez, 2023ko udaberriko eta udako bero-gertakariek ozono-mailak igo dituzte, eta Euskal Autonomia Erkidego osoari eragin diote.
Eusko Jaurlaritzak eta Espainiako Gobernuak oraindik ez dute plan eraginkorrik lehorreko, aireko eta itsasoko garraioari eta industriari buruz, klima-aldaketari lotuago dagoen kutsatzailearen maila altuak murrizteko.

Ecologistas en Acción taldeak ozonoari buruz egindako estatu-txostenak 2023ko urtarrilaren 1etik irailaren 30era bitartean Espainiako lurralde osoan banatutako ia 500 neurketa-estaziotan bildutako datuak aztertzen ditu, horien artean 32 Euskal Autonomia Erkidegoan.

Euskadiri dagokionez, ondorio nagusiak honako hauek dira:

Ozonoa oso kutsatzaile konplexua da, eta ez du giza iturri zuzenik; aitzitik, eguzki-erradiazioa duen lurrazalean sortzen da, aitzindari deritzen beste kutsatzaile batzuen konbinazioaren ondorioz. Kutsatzaile horiek garraioak (bereziki diesel ibilgailuak), zentral termoelektrikoek, zenbait industria-jarduerek edo abeltzaintza intentsiboak igortzen dituzte. Beraz, udaberriko eta udako kutsatzaile tipikoa da.
Euskal Autonomia Erkidegoko klima-ezaugarriak direla eta (prezipitazio handiak eta eguzki-erradiazio txikia), ozonoaren sorrera moderatua da, Estatuko beste lurralde batzuetan gertatzen diren kontzentrazio handietara iristea saihestuz. Hala ere, 2023an, mailek pixka bat gora egin dute, 1961az geroztik izandako udaberriaren eta hirugarren uda beroenaren ondorioz; izan ere, apirila eta iraila bitartean gertaera bero ugari izan dira.
Ecologistas en Acción taldearen txostenak Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gomendatutako eguneroko balioa hartzen du erreferentziatzat. Horren arabera, ozonoz kutsatutako aireak euskal biztanle eta lurralde guztiei eragin die 2023an.
Aurten ez da identifikatu osasuna babesteko indarrean dagoen lege-helburu zaharkitua eta Europako Batzordeak 2030erako proposatutako lege-helburu berria gainditzen duen biztanleriarik, OMEren gomendioa baino laxoagoak. Erregistrorik okerrenak Valderejoko estazioan izan dira, Arabako hegoaldean.
OMEren estandarren gainditzeen eta legezko estandarren maiztasuna pandemiaren aurreko urteetakoa baino txikiagoa izan da Euskal Autonomia Erkidegoan, 2012-2019 aldiko batez bestekoaren aldean % 14 eta % 69 jaitsi baitira hurrenez hurren, nahiz eta 2023 ozonoak gora egin duen Bilbon eta Abantoko (Bizkaia) findegiaren eta Donostiako (Gipuzkoa) Ingurumen Konplexuaren inguruan.
Klima-aldaketa faktore erabakigarria da ozonoagatiko airearen kalitate txarreko gertakariak larriagotzeko, eguzki-erradiazioa handitu delako, udaren iraupena arian-arian luzatu delako (AEMETek kalkulatzen du urteko egun batean) eta prezipitazioak murriztu direlako. Horrez gain, ingurumen-arloko beste «eragozpen» batzuk daude, eta horien artean, 2023an, Espainian udaberriko eta udako lehorte handia nabarmendu behar da.
Ozonoak eragindako kutsadurari lehen mailako osasun-arazo gisa heldu behar zaio, eta urtero 2.500 heriotza inguru eragiten ditu Espainiako Estatuan, Europako Ingurumen Agentziaren arabera, haurrei, adinekoei, haurdun dauden emakumeei eta bihotz-biriketako gaixotasunak dituzten pertsonei eraginez. 2023ko udan, Carlos III.a Osasun Institutuak 170 heriotza identifikatu ditu Euskadin tenperatura altuengatik.
Ozonoak eragindako kutsaduraren osasun- eta lan-kostua 5.000 milioi eurokoa izan zen 2013an, Espainiako BPGaren % 0,33, Munduko Bankuaren arabera, laboreei eta ekosistema naturalei eragindako kalteak kontuan hartu gabe.
Herri-administrazioek herritarrei ematen dieten informazioa ez da egokia, ezta arazoaren larritasunera egokitua ere. Kutsadura handiko gertakarietan, Eusko Jaurlaritzak gainditzeak bere webgunean argitaratu baino ez du egiten, biztanleria kalteberenari benetako abisurik eman gabe, nahitaezkoa den bezala.
Egoeraren larritasunaren eta administrazioen jarduera falta nabarmenaren froga onak dira Auzitegi Gorenaren (2020) eta Gaztela eta Leongo (2018 eta 2023), Nafarroako (2021), Kataluniako (2022) eta Valentziako Erkidegoko (2023) auzitegi nagusien epaiak, eta haien gobernuak kondenatzen dituzte ahalik eta lasterren airearen kalitate-planak onartzera ozonoa murrizteko, 2010etik ez dituztelako betetzen legezko helburuak.
Ildo horretan, Ekologistak Martxan-ek uste du onartezina dela aurten ere Eusko Jaurlaritzak eta Espainiako Gobernuak plan eraginkorrik ez izatea lehorreko, aireko eta itsasoko garraioari eta industriari buruz, ozono-maila handiak murrizteko.
Ozonoak eragindako airearen kutsadura murrizteko jarduera-bide nagusiak honako hauek dira: trafiko motorduna murriztea, erabilgarri dauden industria-teknika onenak erabiltzea, disolbatzaile organikoen ordez ura jartzea, energia aurreztea eta efizientzia energetikoa, energia berriztagarrien hedapen ordenatua, Ipar Ekialdeko Atlantikoko Emisioak Kontrolatzeko Eremua, aire-trafikoa murriztea eta diesel ibilgailuak fiskalki zigortzea.
50.000 biztanletik gorako udalerriek emisio txikiko eremuak ezartzeko, airearen kalitatea hobetzeko eta klima-aldaketa arintzeko epea amaitu zenetik bederatzi hilabete igaro direnean, EAEko sei hirietako batek ere ez du legezko betebehar hori bete, nahiz eta horiek ezartzeko funts publikoak jasotzen ari diren. Ekologistak Martxan taldeak bizilagunen osasuna lehenesteko eskatu die tokiko agintariei.
COVID-19aren krisiak erakutsi du garraioaren egiturazko murrizketa eta industriaren eta eraikinen deskarbonizazioa direla tresna onenak arnasten dugun airearen kalitatea hobetzeko, hirietan eta landa-eremuetan, baita ozonoaren kasuan ere. Pandemiak sortutako egoera lazgarriak berretsi egin du aitzindarien emisioen murrizketa eraginkorra dela ozonoak eragindako kutsadurari aurre egiteko.